Madde bağımlılığı, kişinin kullandığı maddenin sağlığına, ilişkilerine, işine veya günlük yaşamına verdiği zararları bilmesine rağmen, bu maddeyi kullanmaya devam etmesi ve kullanımını kontrol edememesi durumudur.
Bağımlılık, kişinin maddeye karşı güçlü bir istek duyması, bırakmak istese de bunu başaramaması ve maddeyi elde etmek için büyük çaba harcaması gibi belirtilerle kendini gösterir.
Tıbbi olarak bir beyin hastalığı kabul edilen bağımlılık, beynin ödül, motivasyon ve karar verme mekanizmalarını etkileyerek kişinin davranışlarını kontrol etmesini zorlaştırır. Bu durum hem fiziksel hem de ruhsal sağlığı ciddi şekilde etkileyen ve tedavi edilmesi gereken bir sağlık sorunudur.
Madde bağımlılığı, biyolojik, psikolojik, sosyal ve çevresel faktörlerin birleşimiyle ortaya çıkan karmaşık bir süreçtir.
Genetik yatkınlık, özellikle ailesinde alkol, sigara veya uyuşturucu bağımlılığı öyküsü olan bireylerde, maddeye karşı duyarlılığı artırır. Aynı zamanda bu maddeler (esrar, kokain, eroin gibi), beyindeki ödül sistemini etkileyerek beyin kimyasını değiştirir ve kişinin maddeyi tekrar kullanma isteğini giderek artırır.
Psikolojik faktörler de bağımlılıkta kritik bir rol oynar. Stresli yaşam olayları, çocukluk travmaları veya depresyon, anksiyete, dikkat eksikliği ve hiperaktivite gibi psikiyatrik bozukluklar, kişiyi madde kullanımına yöneltebilir.
Örneğin, alkol veya sakinleştirici ilaçlar, kaygıyı geçici olarak azaltmak için bir “çözüm” gibi görünebilir. Ancak bu durum, zamanla bağımlılığa dönüşebilir.
Sosyal ve çevresel faktörler ise bağımlılık riskini önemli ölçüde artırır. Akran baskısı, özellikle ergenlik döneminde sigara, alkol veya esrar gibi maddelerin denemesine neden olabilir. Aile içi çatışmalar, iletişim eksikliği veya ebeveynlerin madde kullanımı, bireyin maddeye yönelmesine zemin hazırlar. Ayrıca, maddenin kolayca ulaşılabilir olması bağımlılık riskini artırır.
Özellikle gençlerde, merak, sosyal kabul görme isteği veya “bir kereden bir şey olmaz” düşüncesi, madde kullanımının başlamasına neden olabilir. Ancak bu denemeler, özellikle genetik yatkınlığı olan bireylerde, hızla bağımlılığa dönüşebilir.
Esrar, çok eski çağlardan beri bilinen, kenevir bitkisinden elde edilen ve THC adlı etken madde içeren bir maddedir. Kısa süreli rahatlama hissi verse de uzun vadede pek çok fiziksel ruhsal sıkıntıya neden olabilmektedir.
Son derece güçlü bir uyarıcı olan kokain, kısa süreli enerji ve öfori hissi yaratır. Ancak, özellikle kalp üzerine ciddi olumsuz etkilere ve anksiyete, paranoya gibi ruhsal belirtilere neden olabilmektedir.
Ayrıca şiddetli bağımlılık riski taşır. Taş (crack) ismi verilen formu ise kokain hidroklorür formunun kimyasal işlemle değiştirilmiş halidir. Hızlı etki gösterir, ilk kullanımdan sonra bağımlı olma riski yüksek, oldukça tehlikeli bir maddedir.
Opioid grubuna ait olan eroin, hızlı ve yoğun bir haz hissi verir. Bağımlılık yapma potansiyeli çok yüksektir ve yoksunluk belirtileri son derece şiddetlidir. Farklı kullanım yöntemleri bulunmaktadır, bu yöntemlerden birisi damardan kullanımdır.
Aşırı doz riski de oldukça yüksektir.
Güçlü bir sentetik uyarıcı olan metamfetamin, aşırı enerji ve odaklanma sağlar. Ancak, uzun süreli kullanımda beyin hasarı, psikoz ve şiddetli bağımlılığa yol açar.
Genellikle eğlence ortamlarında kullanılan ekstazi, kullanım sonrası geçici bir mutluluk ve enerji artışı sağlar. Uzun vadede depresyon ve anksiyete belirtilerine neden olabilir, ayrıca beyin kimyasında bozulma ve hafıza sorunları yaşanabilir.
Halüsinojen bir madde olan LSD, gerçeklik algısını bozar ve halüsinasyonlara neden olur. Kullanıcılar kimi zaman rahatız edici olumsuz deneyimler yaşayabilir ve uzun vadede kalıcı psikolojik etkiler görülebilir.
Esrar benzeri etkiler yaratan ancak çok daha tehlikeli olan bu sentetik maddeler, ani kalp krizi, psikoz ve ölüme kadar varan ciddi riskler taşır.
Tıbbi amaçlarla ağrı kesici olarak kullanılan morfin ve benzeri opioidler, yanlış veya aşırı kullanımda şiddetli bağımlılığa neden olabilir.
Anksiyete ve uyku bozukluklarını tedavi etmek için kullanılan bu ilaçlar, uzun süreli ve kontrolsüz kullanımda bağımlılık yapabilir ve yoksunluk belirtileri şiddetli olabilir.
Solunduğunda kısa süreli bir sarhoşluk hissi ve halüsinasyonlar yaratan bu maddeler, kalıcı beyin hasarı ve ani ölüme neden olabilir.
Madde bağımlılığı, bireyin fiziksel, psikolojik ve sosyal yaşamını belirgin şekilde etkileyen, çok boyutlu bir sağlık sorunudur. Fiziksel açıdan, bağımlılık yapan maddeler vücuda ciddi zararlar verir; karaciğer yetmezliği, kalp hastalıkları, solunum problemleri ve beyin hasarı gibi geri dönüşü zor sağlık sorunlarına yol açabilir.
Psikolojik etkiler ise en az fiziksel kadar yıkıcıdır: depresyon, anksiyete, paranoid düşünceler, psikoz ve bilişsel işlevlerde bozulma sık görülür.
Bağımlılık, kişinin özgür iradesini adeta ele geçirir; maddeyi bırakma girişimleri, şiddetli yoksunluk belirtileri ve tekrar kullanma dürtüsüyle sonuçlanır.
Sosyal yaşamda ise aile ilişkileri bozulur, iş veya eğitim hayatı sekteye uğrar ve kişi giderek toplumdan izole hale gelir.
Tüm bu etkiler, bağımlılığın yalnızca bireyi değil, çevresini ve toplumu da derinden etkileyen bir halk sağlığı sorunu olduğunu gösterir. Tedavi edilmediği takdirde, bağımlılık kişiyi hem bedensel hem de ruhsal anlamda bir çıkmaza sürükleyebilir.
Madde bağımlılığı tedavisi, kişinin bağımlı olduğu maddeye, bağımlılık süresine ve şiddetine göre kişiselleştirilmiş bir yaklaşım gerektirir.
Tedavinin ilk aşaması, yoksunluk belirtilerinin güvenli bir şekilde yönetilmesi ve detoks yani arınma sürecidir. Bu dönemde, özellikle alkol veya opioid gibi maddelerde yoksunluk belirtileri hayatı tehdit edebileceğinden, hastane yatışı gerekli olabilir.
Aynı zamanda madde bağımlılığı nedeni ile ortaya çıkmış veya tetiklenmiş olan psikotik tablolar, kişinin kendisine veya etrafına zarar verme riskinin bulunması yine hastane yatışı gerekliliğini doğuran durumlardır.
Detoks sürecinin ardından, tedavinin odak noktası kişinin madde isteği ile baş etmesini sağlamaya kayar. Bu aşamada, bilişsel davranışçı terapi (BDT), motivasyonel görüşmeler ve diğer psikoterapi yöntemleri, kişinin madde kullanımını tetikleyen düşünce ve davranış kalıplarını değiştirmesine yardımcı olur.
Ayrıca, eşlik eden depresyon, anksiyete veya diğer ruhsal hastalıkların tedavisi, bağımlılıkla mücadelede kritik bir rol oynar.
İlaç tedavileri, madde isteğini azaltama konusunda ve aynı zamanda eşlik eden diğer ruhsal hastalıkların tedavisinde işe yarar. Tedavi süreci, uzun soluklu bir rehabilitasyon ve topluma yeniden entegrasyonu da kapsar; bu nedenle, bağımlılık tedavisi yalnızca maddeyi bırakmak değil, kişinin yaşamını yeniden inşa etmesini sağlamak üzerine kuruludur.
Madde bağımlılığından kurtulmak için profesyonel destek alın! Kadıköy, Bağdat Caddesi’nde hizmet veren Psikiyatrist ve Psikoterapist Doç. Dr. Özlem Kızılkurt ile sağlıklı bir yaşama adım atın. Hemen randevu alın ve bağımlılıkla mücadelenizde ilk adımı atın!
